Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2013

...προσωπική επιστήμη, εγωπαθής τέχνη, ηδυπαθής τεχνική!!

Επιλέξτε την εικόνα εφόσον
θέλετε και εσείς να μάθετε
αν έχει προγραμματισμένη
διακοπή ρεύματος
στην περιοχή σας
Μια δεκάωρη διακοπή ρεύματος της ΔΕΗ σήμερα προκάλεσε μια παράξενη αναστάτωση στις συνήθειές μου. Κυριακή η ώρα 8 το πρωί! Με το λιγοστό ρεύμα που διατηρούσε στο router το ups, ίσα που κατάφερα να ανοίξω από την ταμπλέτα το δελτίο τύπου της ΔΕΗ (ή πιο σωστά πλέον της ΔΕΔΗΕ) που το έλεγε καθαρά: Προγραμματισμένη διακοπή ρεύματος από τις 7:30π.μ. έως τις 4μ.μ. Σιγή ασυρμάτου…
Έξω βρέχει και κάνει κρύο. Πως έχει γίνει έτσι η ζωή μας; Ένα ένα έρχονται στο μυαλό μου όσα δεν θα μπορέσουν να λειτουργήσουν το επόμενο δεκάωρο και υπολογίζω τις συνέπειες και τις ενέργειες που πρέπει να κάνω προληπτικά: Ψυγείο, τηλεόραση, υπολογιστής, ιντερνετ, τηλέφωνα που ξέμειναν από μπαταρία, το θυροτηλέφωνο, η γκαραζόπορτα και η πόρτα της αυλής για να βγει το αυτοκίνητο αν χρειαστεί, η αντλία για την απομάκρυνση των νερών από τη μικρή υπόγεια δεξαμενή που μαζεύει τα όμβρια, το καλοριφέρ!! Ευτυχώς δεν είναι νύχτα και σκοτάδι γιατί ο κατάλογος θα πήγαινε και άλλο σε μάκρος! Η αντλία δεν θα χρειαστεί αν η βροχή δεν δυναμώσει πολύ. Αποφασίζω ότι το σημαντικότερο όλων είναι το καλοριφέρ. Τα πάντα με οδηγούν στο τζάκι. Το καθαρίζω από παλιές στάχτες (ευτυχώς κρατάει κάποια κάρβουνα ακόμα από χτες και είναι ζεστό) και προσθέτω προσανάμματα και ξύλα. Γρήγορα οι φλόγες του υπόσχονται ότι το καλοριφέρ μπορεί να μη λειτουργήσει άφοβα…
Η προετοιμασία του καφέ χωρίς το μιξεράκι να τον χτυπήσει με οδηγεί σε δύο λύσεις: ή τον χτυπάω στο χέρι "όπως παλιά" ή … ναι! Ευκαιρία για έναν ελληνικό φτιαγμένο στο μπρίκι και το καμινέτο!! Έτοιμος και ο καφές, διπλός και με μπόλικο καϊμάκι, αχνίζει δίπλα μου. Συνήθως τώρα είναι η στιγμή που ανατρέχω σε μπλογκ, ειδήσεις και ιστοσελίδες στο ιντερνετ… Πράγμα αδύνατο σήμερα. Η ενημέρωση μπορεί να περιμένει…
Βόλος
Έτσι βρέθηκα με έναν ελληνικό, διπλό, αχνιστό καφέ ακουμπισμένο στο μπράτσο του καναπέ δίπλα μου και με ένα βιβλίο στο χέρι να απολαμβάνω τη ζεστασιά του τζακιού, ρίχνοντας κλεφτές ματιές έξω από το παράθυρο στον Βόλο που ξυπνούσε αργά και νωχελικά, σκεπασμένος με ένα αραιό σύννεφο καπνού από τα τζάκια και τις ξυλόσομπες. Η διακοπή ρεύματος της ΔΕΗ είχε αρχίσει να μου αρέσει. Αυτό το κυριακάτικο πρωινό είχε κάτι άγριο και όμορφο μαζί, κάτι από το παρελθόν, οικείο αλλά και μακρινό ταυτόχρονα! Και ήμουν έτοιμος να το ζήσω…

Το βιβλίο που εδώ και μέρες διαβάζω είναι ενός ντόπιου συγγραφέα, του Κ. Ακρίβου, με τίτλο "Αλλάζει πουκάμισο το φίδι". Δεν το έχω τελειώσει και δεν είναι ο σκοπός μου να το σχολιάσω ακόμα. Στέκομαι σε μια αναφορά του στον Πάνο Θεοδωρίδη, ο οποίος φέρεται να έχει γράψει κάπου τη φράση: "Η γεωγραφία είναι προσωπική επιστήμη,εγωπαθής τέχνη, ηδυπαθής τεχνική". Δυστυχώς δεν δίνει άλλες πληροφορίες ή παραπομπή. Αν μου λείπει το διαδίκτυο είναι κάτι τέτοιες στιγμές που θέλω να ψάξω και να βρω πληροφορίες. Μια φράση από ένα βιβλίο και ώρες ατελείωτες ψάξιμο στο διαδίκτυο μέχρι να αποφασίσω να πάω στην επόμενη σελίδα. Βασανιστικός τρόπος και αργός, αλλά πολύτιμο το ταξίδι.
Δεν βρήκα ακόμα χρόνο να ψάξω την παραπάνω αναφορά. Αλλά η φράση κόλλησε στο μυαλό μου. Και όχι για τη γεωγραφία, όσο και αν με το χώρο και την μελέτη του έχω μια ιδιαίτερη σχέση. Με προβλημάτισε σε σχέση με την αρχαιολογία. Μήπως η ίδια φράση δεν θα μπορούσε να βρει εφαρμογή και για την αρχαιολογία; Την επανέλαβα μέσα μου προσαρμοσμένη: "Η αρχαιολογία είναι προσωπική επιστήμη, εγωπαθής τέχνη, ηδυπαθής τεχνική". Μου άρεσε… Βάλθηκα να βρω εμπειρικά στιγμές και γεγονότα που να στηρίζουν τη φράση.
Πριν λίγες μέρες βρέθηκα με μια ομάδα ερευνητών, στην πεδιάδα του Αλμυρού και του Βελεστίνου, να παίρνουμε διάφορες μετρήσεις πάνω σε προϊστορικές μαγούλες. Η έρευνα φιλόδοξη και μεγάλη σε όγκο δουλειάς και σε στόχους. Ο καιρός κάθε άλλο παρά σύμμαχος, πότε απλά με κρύο και πότε κρύο με βροχή. Η λάσπη ανυπόφορη να περιπλέκει τα πράγματα και να χώνεται παντού, στα παπούτσια, στα ρούχα, στα ευαίσθητα ηλεκτρονικά όργανα, στα αυτοκίνητα, παντού… Τα απογεύματα επεξεργασία των δεδομένων και συζητήσεις πάνω στα πρώτα αποτελέσματα που έδειχναν οι πρωινές μετρήσεις. Με δεδομένο ότι η ομάδα αποτελούνταν κυρίως από θετικούς επιστήμονες διαφόρων εθνικοτήτων και προελεύσεων, σχετικούς κυρίως με τη γεωλογία και τις συμπεριφορές των γεωλογικών σχηματισμών, ήταν αναπόφευκτες και οι ερωτήσεις για τις μαγούλες, τη νεολιθική περίοδο, τον τρόπο ζωής και τα ευρήματα από εκείνη την εποχή.
Μαγούλα Βισβίκη
Εξήγησα με ευχαρίστηση πως η μαγούλα είναι ένας χαμηλός γήλοφος, που σχηματίστηκε ως αποτέλεσμα μιας επαναλαμβανόμενης διαδικασίας, καθώς οι κάτοικοι του προϊστορικού χωριού που υπήρχε στο συγκεκριμένο μέρος, έχτιζαν ξανά και ξανά τα σπίτια τους πάνω στα παλαιότερα ερείπια για χιλιετίες ολόκληρες δίνοντας ύψος στο χώρο και σχηματίζοντας τελικά τον χαρακτηριστικό λόφο. Ανέλυσα ότι οι νεολιθικές κοινωνίες αποτελούνταν από αγρότες και κτηνοτρόφους, που ζούσαν οργανωμένοι σε μικρές ομάδες και χρησιμοποιούσαν ως υλικά χτισίματος και ως εργαλεία, το χώμα, τον πηλό, το ξύλο, την πέτρα, τα κόκκαλα των ζώων. Με λίγα λόγια ανέπτυξα για άλλη μια φορά την επίσημη, κατά κάποιο τρόπο, αφήγηση αυτού που θα ονομάζαμε νεολιθικός πολιτισμός στην Θεσσαλία. Προφανώς, όμως, αυτή η αφήγηση περιείχε και πολλά δικά μου συμπεράσματα και υποθέσεις, είχε κομμάτια των δικών μου ερευνών, των δικών μου διαβασμάτων και των δικών μου βιωμάτων από τα χρόνια που περιδιαβαίνω τις μαγούλες και αφουγκράζομαι το εσωτερικό τους. Δεν θα γινόταν να είναι αλλιώς. Δεν μπορεί να λείπει ο αφηγητής από το περιεχόμενο μιας αφήγησης.
Όσο ήμασταν στο ύπαιθρο, πολλοί (κυρίως αγρότες) πέρασαν και σταμάτησαν για λίγο κοντά μας με περιέργεια να μάθουν τι ακριβώς κάναμε. Είχα αναλάβει την ενημέρωση. Η ίδια αφήγηση άλλοτε με περισσότερα και άλλοτε με λιγότερα λόγια. Άλλοι έφευγαν χωρίς να πουν κάτι ιδιαίτερο, άλλοι επέμεναν ότι οι μαγούλες κρύβουν θησαυρούς και λίρες! Είχαν μάλιστα και ως  αποδεικτικά στοιχεία  και επιχειρήματα αφηγήσεις των γονιών και των παππούδων τους για τούρκικα χωριά επάνω σε αυτές, με πλούσιους γεωκτήμονες και μεγάλα παλάτια. Θυμάμαι έναν αγρότη που πλησίασε με το παλιό, λευκό αγροτικό του αυτοκίνητο, ενώ ήδη είχε αρχίσει να βρέχει…
Είστε τρελοί; Φώναξε από μακριά. Τι κάνετε εδώ πάνω μέσα στη βροχή; Στο τέλος θα μου το πάρετε το χωράφι, είμαι σίγουρος!! Τον πλησίασα και του εξήγησα. Δυσκολευόταν  να πιστέψει ότι στο δικό του χωράφι από κάτω υπήρχε ένα χωριό λίγο πολύ σαν το δικό του, που το κατοικούσαν χιλιάδες χρόνια πριν αγρότες και κτηνοτρόφοι, λίγο πολύ σαν αυτόν και τους συγχωριανούς του! Το πρώτο εμπόδιο στην επικοινωνία ήταν ο φόβος πως θα χάσει το μοναδικό του χωράφι αν βγουν αρχαία. Η "αρχαιολογία" μας κάνει περήφανους με τάφους επωνύμων και αποδείξεις εθνικής συνέχειας, αλλά δεν είναι και ότι καλύτερο όταν αφορά το δικό μας χωράφι. Τον καθησύχασα και το επιχείρημα που μάλλον έπιασε ήταν ένα που ξάφνιασε και μένα τον ίδιο… "Δεν υπάρχει θέμα. Το κράτος αυτό τον καιρό όχι μόνο δεν μπορεί να αγοράσει ή να απαλλοτριώσει τίποτα, αλλά αντιθέτως πουλάει"!! Αν έχεις λοιπόν χρήματα αγόρασε εσύ από αυτό, αν όχι μην ανησυχείς, δεν στο παίρνει… Γέλασε ο άνθρωπος και χαλάρωσε! Όλοι στην ίδια κρίση ζούμε και παλεύουμε… Ζήτησε ένα τσιγάρο. Δεν καπνίζω, αλλά στο βαν της ομάδας υπήρχε  ένα πακέτο ανοικτό. Του πρόσφερα. Και εκεί μέσα στη βροχή ξεκίνησε εκείνος πια, να μου λέει τη δική του αφήγηση για όσα έγιναν εκεί στη μαγούλα…
"Μπαρμπούτσαλα" έχει από κάτω, μου λέει. Τίποτα δεν έχει!!  Τούρκοι έμεναν εδώ και δεν άφησαν τίποτα πίσω τους. Το ξέρω γιατί μου το είπε ο πατέρας μου. Άσε που διάφοροι επιτήδειοι έχουν ρημάξει το χωράφι τα βράδια να το σκάβουν. Ψάχνουν για λίρες. Τίποτα δεν βρίσκουν άλλο από πέτρες και τσαγκλιά… Και το μόνο που μένει είναι εγώ να τρέχω να κλείνω τις τρύπες και να ξαναφτιάχνω το χωράφι. Και καλά να σπείρεις πάλι από την αρχή  τέτοιο καιρό, τι γίνεται όμως αν είναι λίγο πριν το θερισμό; Διπλό το κακό… Και αν λες εσύ ότι εδώ ζούσαν γεωργοί σαν εμένα, ακόμα χειρότερα… Χαμένοι άνθρωποι ήταν, χειρότερα από εμάς… Χιλιάδες χρόνια πριν, ε; Για δες!! Και εμείς παλεύουμε να βγάλουμε πέρα μια ζωή 60 – 70 χρόνων!!! Στάρι εγώ, στάρι και αυτοί λες, έτσι; Έχω και κάτι πρόβατα, που είπες πως είχαν και εκείνοι.. Τι άλλο να κάνεις σ' αυτόν τον τόπο; Και γιατί το ψάχνετε; Τι το θέλετε το χωριό τους; Τι να βρείτε; Νομίσματα δεν έχει μια φορά, δεν έχω βρει ούτε ένα τόσα χρόνια. Χαμένοι άνθρωποι… Μια ζωή μέσα στη λάσπη και τη σκόνη! Τι τους θέλετε; Αφήστε τους στην ησυχία τους και αυτούς και εμάς. Γιατί αν βρείτε κάτι και μου πάρουν το χωράφι κάηκα!! Βλέπεις εκείνη την πομόνα εκεί κάτω, πέντε χωράφια παρακεί; Εκεί ήταν το χωράφι μου εμένα. Και ήρθαν και τα ξαναμοίρασαν το '70. Κόψανε και καινούριους δρόμους λέει. Βλέπεις εσύ κανένα δρόμο πέρα από αυτό το λασπωμένο πέρασμα; Αλλά τι να τους κάνω που ήμουν άρρωστος τότε και έδωσαν το χωράφι μου σε άλλον και εμένα με έριξαν εδώ στη μαγούλα… Που να καλλιεργήσεις εκεί πάνω; Στραγγίζει το νερό και ξεραίνεται το έδαφος. Πρέπει να ποτίζω συνέχεια. Και το τρακτέρ ζορίζεται ανέβα-κατέβα με το αλέτρι και τα εργαλεία από πίσω. Πολλά τα έξοδα. Είναι όμως ότι έχω και δεν έχω. Από εδώ ζω. Και εσύ μου λες για νόμους και αρχαία! "Μπαρμπούτσαλα" έχει, στο ξαναλέω… Τον καιρό σας χάνετε! Χαμένοι άνθρωποι και αυτοί και εμείς! Τέλειωσε το τσιγάρο. Σε αφήνω, έχω και δουλειές. Αύριο θα έρθω να το οργώσω. Θα έχετε φύγει;
Ναι, την επομένη θα ήμασταν όλοι σε διαφορετικά μέρη. Και ο καθένας θα μπορούσε να πει σε όποιον τον ρωτούσε τη δική του αφήγηση για τις μαγούλες, για το παρελθόν, για τους σύγχρονους και τους αρχαίους γεωργούς, για τα "μπαρμπούτσαλα" και τους "χαμένους ανθρώπους", για ένδοξο παρελθόν και τις σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις που έδωσαν οι μετρήσεις των ακριβών και ευαίσθητων ηλεκτρονικών οργάνων.

Ναι, νομίζω πως ταιριάζει απόλυτα τελικά: Η αρχαιολογία είναι όντως μια προσωπική επιστήμη, εγωπαθής τέχνη, ηδυπαθής τεχνική!! Γιατί υπάρχει μόνο εφόσον κάποιος την ασκεί και απόλυτα συνυφασμένα με τον τρόπο που την ασκεί. Όταν και όπως κάποιος αφηγείται!!

Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2013

"Μέχρι να πέσει η Πούλια στη Θάλασσα"…

Πλειάδες ή Πλειάς ή Μ45
Για τους φίλους σκέτο ... Πούλια
Εφτά νύμφες, σαν τα κρύα τα νερά, χάθηκαν με μιας δίνοντας τέρμα στη ζωή τους. Οι Πλειάδες. Η Αλκυόνη, η Μαία, η Κελαινώ, η Ηλέκτρα, η Μερόπη, η Ταϋγέτη και η μικρή Στερόπη. Δεν τις αδικώ. Ο καημός τους μεγάλος και αβάσταχτος, καθώς έπρεπε να βλέπουν ολημερίς και ολονυχτίς τον πατέρα τους τον Άτλαντα να υποφέρει κάτω από το βάρος της γης. Άλλοι πάλι, πιο πονηροί, διαδίδουν άλλες φήμες. Πως ο Ωρίωνας, γίγαντας φοβερός και τρομερός, ορέχτηκε τα κάλλη τους και τις κυνήγαγε πέντε ολάκερα χρόνια. Τρομαγμένες αυτές κατέφυγαν στο Δία που τις έκρυψε στον ουρανό αλλάζοντάς τες με αστέρια. Ο Ωρίωνας όμως τις κυνήγησε και εκεί, στα μονοπάτια του ουρανού, αλλάζοντας και αυτός με μια του κίνηση σε αστερισμό. Και από ότι φαίνεται τις κυνηγάει ακόμα… Μπρος εκείνες, πίσω αυτός, μέχρι να χαθούν στον ορίζοντα, στη θάλασσα…
Πλειάδες.
Οι Νύμφες που καθόριζαν τις εποχές
Κάθε Μάιο προβάλουν για πρώτη φορά στην ανατολή διαλαλώντας τον ερχομό του καλοκαιριού που ζυγώνει. Κάθε Νοέμβριο βουτούν στη θάλασσα και χάνονται στη Δύση κυνηγημένες από τον τρομερό γίγαντα, σημαδεύοντας την αρχή του παγερού χειμώνα.
Και «Όντας η Πούλια βασιλεύει, ο καλός ο ζευγολάτης αποσπέρνει, κι ούτε τσοπάνος στα βουνά, κι ούτε ζευγάς στους κάμπους». Μόνο στους ελαιώνες θα ακούσεις φωνές και γέλια, ειδικά αν ο καρπός είναι πολύς και η υπόσχεση για το υγρό χρυσάφι μεγάλη!

Ο Νοέμβριος ξέρει καλά αυτό το κυνηγητό. Χρόνια πολλά τώρα βλέπει τις νύμφες να χάνονται, τους γεωργούς να βιάζονται να τελειώσουν τη σπορά τους και τους τσοπαναραίους να κατεβαίνουν γρήγορα – γρήγορα στους κάμπους με τα ζωντανά. Δώδεκα παλικάρια σέρνουν το χορό του γέρου χρόνου και αυτού του έτυχε να είναι ο ενδέκατος και προτελευταίος. Μαζί με τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο αποτελούν αχώριστη παρέα. Μαζί τα πίνουνε τα καινούρια κρασιά και μαζί μαζεύουν ξύλα για το τζάκι του χειμώνα που έρχεται. Θυμάται τότε που μια γριά είχε ξεμείνει σπίτι τους για να γλιτώσει από την μπόρα. Μαζί με του δυο φίλους του κρατώντας σταφύλια και κρασί τη ρώτησαν: – Με τους μήνες Σεπτέμβρη, Οκτώβρη και Νοέμβρη πώς τα πάτε;
"Twelve Months"
by M. Pichugina 

– Αυτούς τους μήνες, αποκρίθηκε η γυναίκα, μαζεύουν οι άνθρωποι τα σταφύλια και τα κάνουν κρασί. Κι αλλιώς έχουν αυτό το καλό που δίνουν είδηση πως έρχεται ο χειμώνας και φροντίζουν οι άνθρωποι για ξύλα, για κάρβουνα και για βαριά φορέματα, για να ζεσταίνονται. 

Δεν ήταν όμως πάντα ενδέκατος. Το θυμάται ακόμα… Το μαρτυράει και το όνομά του για όποιον ξέρει να διαβάζει τις λέξεις και να τις κατανοεί ακόμα… Novem … Εννιά… November… Ο ένατος….

Ρώμη, περίπου επτά αιώνες πριν το Χριστό, ο Numa Pompilius, Ρωμαίος Αυτοκράτορας  με θέληση να αφήσει το όνομά του γραμμένο στην ιστορία, αποφάσισε πως ο Χρόνος χρειάζονταν ακόμα δύο παλικάρια κοντά στα δέκα που είχε ως τότε. Θες από ματαιοδοξία, θες από ευκολία τα έβαλε αυτά τα νέα και αμούστακα παιδιά, πρώτα στη σειρά.
Numa Pompilius
Το πρώτο το ονόμασε Ιανουάριο, προς τιμή του διπρόσωπου θεού Ιανού. Ποιες σκοτεινές υποσχέσεις και τάματα προς το θεό ξοφλούσε άραγε και θέλησε το δεύτερο να το ονομάσει Φεβρουάριο για να εξαγνιστεί;   Februum … Εξαγνίζω… Και έτσι, με αυτά και με αυτά βρέθηκε αυτός από ένατος να γίνει ενδέκατος… Είχε κρατήσει το όνομα αλλά έχανε … τη χάρη! Και δεν ήταν η πρώτη φορά. Αφού για τους Αθηναίους ήταν πέμπτος στη σειρά και εκεί τον φώναζαν "Μαιμακτηριών", προς τιμήν του θυελλώδη (Μαιμάκτου) Δία…



Νοέμβρη μήνα αν κοιτάξεις ψηλά στον ουρανό με καρτερική διάθεση και πίστη στα μυστήρια του σύμπαντος, δεν μπορεί παρά να δεις τα πεφταστέρια. Εκεί από τον αστερισμό του λιονταριού, μικρά – μικρά φωτεινά σημαδάκια, οι «Λεοντίδες» έρχονται προς τη γη σαν βροχή.  Ώρα για μια ευχή. Θα βγει λένε όσοι το έχουν δοκιμάσει αλλά και όσοι ακόμα ελπίζουν και περιμένουν…


Κάντε μια ευχή. Μέχρι η Πούλια να πέσει στη Θάλασσα, έχουμε λίγο χρόνο ακόμα…